نشر الشائعات وتأثيرها علي الأمن الفکري أثناء الأزمات في ضوء الاتجاهات البحثية الحديثة - رؤية علمية واستشرافية

نوع المستند : المقالة الأصلية

المؤلف

أستاذ الإذاعة والتلفزيون المساعد ووکيل کلية الإعلام- جامعة بني سويف

المستخلص

تمثلت مشکلة الدراسة في رصد وتحليل البحوث العربية والأجنبية- (بشکل کيفي ونقدي) - التي تناولت نشر الشائعات وتأثيراتها على الأمن الفکري خلال الأزمات؛ وذلک لتحديد الموضوعات البحثية الفرعية التي أثارتها، والأطر الفکرية والنظرية الموجهة لتلک البحوث والمناهج التي طبقتها، وأساليب وأدوات جمع البيانات التي اعتمدت عليها، وعينات الجمهور التي تناولتها بالدراسة، وتحليل النتائج ومناقشتها في البحوث التي تعرضت لهذا المجال البحثي، وقد هدفت الدراسة إلى:
إبراز مسار التطور في دراسات نشر الشائعات وتأثيراتها خلال الأزمات في العالم، ومعرفة أبرز القضايا والنماذج الجديدة، وعلاقتها بالتحولات التي تشهدها المجتمعات المختلفة، وکذلک الثغرات التي تشهدها البيئة الاتصالية الجديدة، والتعرف على أهم الأطر النظرية والمنهجية التي وظفتها هذه الدراسات، ومدى ملاءمتها لطبيعة الإشکاليات المطروحة والأهداف التي سعت هذه الدراسات إلى تحقيقها، وقد اعتمدت الباحثة على عدد من المناهج البحثية منها: منهج المسح بالعينة.
تمثلت أداة جمع البيانات في استمارة تحليل تضمنت الإشکاليات البحثية المثارة في البحوث موضع التحليل، اعتمادًا على تطبيق أسلوب تحليل المستوى الثاني، بناءً على الفئات التالية:
الإشکالية البحثية والقضايا المتضمنة، التصاميم المنهجية، الأدوات البحثية، مجتمع الدراسة (العينات)، أهم النتائج التي تم التوصل إليها، وتحدد الإطار الموضوعي لمجتمع التحليل في مجموعة الدراسات والبحوث سواء المنشورة أو غير المنشورة باللغتين العربية والإنجليزية، ذات الصلة بموضوع وبمجال نشر الشائعات وتأثيراتها خلال الأزمات، والتي استطاعت الباحثة الحصول عليها من خلال المسح الشامل للمکتبتين العربية والغربية سواء المکتبات التقليدية، أو قواعد البيانات والمعلومات المتاحة على شبکة الإنترنت باستثناء)الکتب ورسائل الماجستير)  خلال الفترة الزمنية من 2016 م وحتى 2021 م.
توصلت الدراسة إلى: اتفقت کلٌ من الدراسات العربية والغربية في کون تأثير الشائعات خلال الأزمات السياسية ليس له إلا هدف واحد؛ وهو تهديد السِّلم المجتمعي أو الأمن الداخلي للمجتمع، وجاءت أهم الأساليب التي تسعى إلى التصدي للشائعات عبر وسائل الإعلام هي التکرار، العقيدة والدين، العاطفة والاستعطاف، الشعارات، الاختبار، الاختلاق، الاستنکار والإنکار.

الكلمات الرئيسية

الموضوعات الرئيسية


-      Ismail, M. (2017), Al'iielam al'amniu walshaayieat eabr alshabakat alaijtimaeiati: dirasat mashiatan ealaa jumhur shabakat altawasul alaijtimaeii, dar jamieat nayif lilnashr.
-      Amdi, O. (2020), Altanawul al'iielamiu lijayihat kufida19 fi alsahafat alraqamiat almaghribiat bayn altaweiat waltahwil: dirasat maydaniatan ealaa eayinat min mustakhdami mawqie 'iilfis bawk, majalat aldirasat al'iielamiati- almarkaz aldiymuqratii alearabii (brulin: 'almanaya), 13, 152 :178.
-      Al-Asmari, S. (2020), muhadiddat alsihat alnafsiat almurtabitat bialhajar almanzilii 'iithr fayrus kwrwna almustajid (COVID-19), almajalat alearabiat lildirasat al'amniiti, jamieat nayif alearabiat lileulum al'amniati, 2(36), 265: 278
-      Al-Tom, M. (2019). alshshayieat fi wasayil altawasul alajtmaey: tawyatir nmwdhjana, majalat alshamal lileulum al'iinsaniati, jamieat alhudud alshamaliat, 4(1), 137-156.
-      Alhusiysun, A. (2020), waba' kwrwna fi almaghrib fi mawaqie altawasul alaijtimaeii bialmaghribi, ayt muealajat min manzur 'iielam al'azmat?, majalat aldirasat al'iielamiat- almarkaz aldiymuqratiu alearabiu (brlin: 'almania), 12, 143: 163.
-      Al Hammadi, K. (2017), 'iishamat minasat altawasul alaijtimaeii fi almajal al'amni, alqiadat aleamat lishurtat alsharqt, markaz bihawth alshurtat, 10(26), 19: 57.
-      El-Gamal, M. (2019), Dawr wasayil alaitisal alhdythat fi nashr alshaayieati, almutamar aleilmii alssadis bikuliat alhuquq jamieat tinataan.
-      Alkhaliwi, R. (2017), alshshayieat fi wasayil altawasul alaijtimaeii waealaqatiha bial'amn alfikrii ladaa tlbt aljamieat, jamieat nayif alearabiat lileulum al'amniati, kuliyat aleulum alaijtimaeiati, qism eilm alnafs
  https://repository.nauss.edu.sa/handle/123456789/65022
- Alruwas, A., Al-Hayes, A. (2016), wasayil altawasul alaijtimaeii waealaqatiha biaintishar alshshayieat fi almujtamae aleamany: dirasatan aistitlaeiatan lil'anmat waeawamil alaintishari, hawliat adab eayan shams, 44, 383: 425.
-Alsbiei, A. (2016). Masyuwliat muasasat aldaewat tujah 'iiedad aldueat liltasadiy lilshshayieat: dirasatan maydaniat liara' eayinat min aldueat walmasyuwlin fi almuasasat aldaeawiat walmukhtasin fi aldirasat aldaeawiat bimadinat alriyad, majalat albihawth waldirasat alshareiati, 60(6), 103: 177.
-Alshrbini, S. (2020), Alealaqat bayn alshshayieat al'iiliktruniat waistiqrar al'amn alfikrii lilshabab min manzur aleilaj aleuqlanii alainfiealii alsalukii fi khidmat alfrd, majalat dirasat fi alkhidmat alaijtimaeiat waleulum al'iinsaniat, kuliyat alkhidmat alaijtimaeiat- jamieatan hulwan, 50(2), 355- 396.
-Alsharman, A. (2020), Dawr al'iielam fi muajahat al'awbiat wal'amrad almueadiyat: waba' fayrus kwrwna nmwdhjana, almajalat alearabiat lildirasat al'amniiti, jamieat nayif alearabiat lileulum al'amniati, 2(36), 189: 205.
- Alshamry, I. (2017), Al'iishaeat fi alsahafat al'iilikturunayt aleurbayt watathiratiha ealaa almujtamaei, dukturah alfilisafat fi alsahafat walnashri, jamieat alsuwdan lileulum waltiknulujia.
- Al-Azizi, W. (2016), Al'iishaeat washabakat altawasul alaijtimaei: almakhatir wasubul almuajahati, kuliyat al'iielam waleulum alaijtimaeiat lil'abhath altakhsasiati, jamieat 'am alquraa, 23(1).
- Al-Enzi, N. (2018), Tawzif mawaqie altawasul alaijtimaeii fi altasadiy lilshshayieat: dirasatan tahliliat lisafhat altaqniat min 'ajl alsalam fi mawqie fis, majalat aljamieat aleiraqiiti, 42(3), 450: 465.
- Alqahtani, S. (2019), majalat albihwth al'iielamiati, kuliyat al'iielam jamieat al'azhari, aleadad alhadii walkhamsun (alijuz' al'awal yanayr), 359- 389.
- Almajalat al'iistratijiat bidawlat al'imarat alearabiat almutahida (2017), alshshayieat fi wasayil altawasul alaijtimaeii watathiratiha alsalbia www.nationshiled.ae/home
- Alhizani, N. (2018), alshabakat alaijtimaeiat wa'athariha ealaa al'amn alfikrii ladaa talibat jamieat al'amirat nurati, majalat maktabat almalik fahd alwatniati, 2(24),181-207
- Bukhari, M. (2019), Al'akhbar almaghlutat eabr mawaqie altawasul alaijtimaeii fi 'ahdath aihtijajat alsatarat alsufara' bifaransa, majalat aldirasat al'iielamiat- almarkaz aldiymuqratiu alearabi, (Berlin: 'Almania), 12, 185: 495.
- Hegazy, R .(2018), Taeamul alshabab mae alshshayieat ealaa mawaqie altawasul alaijtimaeii watathiriha ealaa 'iidrakihim lil'amn alajtmaey: dirasat midaniatu, almajalat aleilmiat libihawth alealaqat aleamat wal'iielani, jamieat alqahira (kliat al'iielami, qism alealaqat aleamat wal'iielana), 14, 281: 344.
- Hegazy, H. (2019), almaswuwliat almihniat lilmunazam alaijtimaeii fi tanmiat alwaey almujtamieii bialtasadiy lilshshayieat: ruyatan aijtimaeiatan aistishrafiatan "msir anmwdhjana", jameiat alaijtimaeiiyn fi alsharqt, 144(36), 149: 190.
- Haribi, N. (2019), Alshshayieat wanashruha eabr mawaqie altawasul alaijtimaei" athariha- almasyuwliat almutaratibat ealyha- subul altsdy" dirasat muqarinati, almutamar aleilmii alssadis bikuliat alhuquq jamieat tinataan.
- Daghir, M. (2018), Aitijahat alnukhbat almisriat nahw 'akhlaqiaat altaghtiat al'iielamiat lil'azamat al'amniat fi misr baed 30 yuniat :2013mawaqie altawasul alaijtimaeii nmwdhjana, hawlayaat aladab waleulum alaijtimaeiati, jamieat alkuayt, hawliat 38(479), 2: 264.
- Daghir, M. (2017), Tathirat al'iielam aljadid ealaa aitijahat aljumhur nahw alwaey bikhuturat alshshayieat waineikasatiha ealaa al'azamat alaiqtisadiat fi misr 'athna' thawrat yanayir wama baedaha: dirasat midaniatu, almutamar al'iielamiu aldwly: al'iielam bayn khitab alkarahiat wal'amn alfikrii, jamieat alzurqa'i, kuliyat Alsahafat wal'iielam, 597: 625.
- Hamid, D. (2016), Eistikhdam alshabab aljamieii limawaqie altawasul alaijtimaeii wadawriha fi daem 'aemal aleunf alsiyasii ladayhim, bahath muqadim fi: almutamar aleilmii alsanawii al'awal "ali'iielam alearabii wamuajahat al'iirhab: aldawabit almihniat wa'akhlaqiaat almumarsat, almaehad alduwalii alealii lil'iielami, 'akadimiat Alshuruq, alqahirat.
- Daak, E. (2018), alshshayieat al'iiliktruniat watathiruha ealaa alraay aleam: dirasat maydaniat ealaa eayinat min aljumhur alsaeudii bimintaqat jazan, majalat albahth aleilmii fi aladab, jamieatan eayan shams, kuliyat albanat liladab waleulum waltarbiat, 19(4), 35-77
- Daem aitikhadh alqurari, markaz almaelumat (2019), alshshayieat silah 'aeda' misr fi hurub aljil alrabe, alqahrt: majlis alwuzara' almisri.
- Zayan, S. (2019), Eistiratijiat muajahat alshshayieat hawl 'azmat kwrwna waineikasatiha ealaa almawaqie al'iiliktruniat alrasmiat: dirasatan tatbiqiatan ealaa mawqiei wizarat alsihat wamunazamat alsihat alealamiati, majalatan bihawth alealaqat aleamat alshrq al'awsati, aljameiat almisriat lilealaqat aleamati, 29, 697: 733.
- Salam, K. (2020), Dawr almanasat al'iielamiat al'iiliktruniat fi muharabat khitab alkirahiat, majalat aldirasat al'iielamiat- almarkaz aldiymuqratiu alearabiu (Berlin: Almania), 11, 74: 92
- Salman, N. (2017), ma baed alhqyqt: siasat altadlil almutaeamad fi easr al'iielam alraqmii, majalat aitijahat al'ahdath, 19, 43.
- Shaker, R . (2018). Al'amn alfikriu wal'irhab: aleiraq anmwdhjana, majalat almustansariat lildirasat alearabiat walduwaliati, markaz aldirasat al'iistratijiat walduwliati, jamieat baghdad, 68, 123.
- Shatla, M. (2017), alshshayieat fi mawaqie altawasul alaijtimaeii wadawriha fi 'iihdath aleunf walsirae alsiyasii bayn alshabab: dirasat midaniati, majalat bihawth alealaqat aleamat alshrq al'awsati, aljameiat almisriat lilealaqat aleamati, 16, 119: 192.
- Atef, H. (2017), ray alnukhbat hawl jadliat alshshayieat awlana 'ama al'azmat: misr anmwdhjana, majalatan bihawth alealaqat aleamat alshrq al'awsati, aljameiat almisriat lilealaqat aleamati, 15, 197: 239.
- Abd Alkhaliqa, I. (2020), al'uturu alkhabriat lilshshayieat bialmawaqie al'iiliktruniat watathiriha ealaa al'amn alqawmii almisrii )drrasat tahliliat mqarn(, majalat albihwth al'iielamiat jamieat Al'azhar, 54 (6).
- Abd Alkhaliq, Y. (2017), Dawr mawaqie altawasul alaijtimaeii fi nashr alshaayieati, dirasat manshurati, almajalat aleilmiati, kuliyat aladabi, jamieat Assuyt, (49).
- Abd Alghani, M. (2020), Tawzif mawaqie altawasul alaijtimaeii fi altahaquq min al'akhbar alzayft: mawqie fis buk nmwdhjana: dirasatan tahliliatan muqaranat, majalat albihuth waldirasat al'iielamiat, almaehad alduwalii aleali lil'iielam- madinat alsharuq, 12, 9: 42.
- Eid, M. (2019), Al'akhbar alzzayifat ealaa mawaqie altawasul alaijtimaeii hawl almuasasat al'amniat waealaqatiha biaitijahat aljumhur nahuaha: dirasatan midaniatan, majalatan albihawth waldirasat al'iielamiat, almaehad aleali lil'iielam bialshuruqi, 9, 701: 738.
- Issa, T. (2020), 'akhlaqiat alnashr al'iielamia fi shabakat altawasul alaijtimaeii 'athna' al'azamat fi filastin, almajalat alduwaliat lilaitisal alaijtimaeii, jamieat eabd alhamid bin badis - mustaghanim, 3(7) 101: 116.
- Ghazi, O. (2016), alshshayieat fi easr wasayil altawasul alaijtimaei.. alwaqie wasubul almuajahati, markaz simat lildirasat
- Fahmy, A. (2019), Tathir al'akhbar alaiqtisadiat alzzayifat almanshurat eabr mawaqie altawasul alaijtimaeii ealaa aitijah aljumhur nahw al'iislah alaiqtisadaa, majalat albihawth waldirasat al'iielamiat, almaehad aleali lil'iielam bialshuruqi, 8, 483: 563.
- Floss, M., Tommy, A. (2020), al'iielam aljadid yuhadid alsihat alnafsiat dakhil almujtamaeat jarra' jayihat fayrus kuruna, majalat aldirasat al'iielamiat- almarkaz aldiymuqratii alearabii (brlin: 'almania), 11, 482: 495.
-  Faisal, E. (2019), Alathar alaijtimaeiat walnafsiat lilshshayieat ealaa almujtamae wasubul muealajatiha, almutamar aleilmii alsaadisa" alqanun walshaayieata", kuliyat Alhuquqi, jamieat tintaan.
- Qotbi, R. (2020), Shabakat altawasul alaijtimaeii bialmaghrib wal'akhbar alzaayifat fi zaman alwaba'i, majalat aldirasat al'iielamiatu- almarkaz aldiymuqratii alearabii (brulin: 'almanaya), 11, 601 :609.
-  Kenawy, F. (2016), Dawr wasayil alaitisal washabakat altawasul alaijtimaeii fi altarwij lilshshayieat "drasat aistitlaeiat tahlilia", majalat jamieat sarat aleilmia "aleulum al'iinsania", 1(6), 35: 66.
- Karat, M. (2017), alshshayieat waltadlilu, wal'amn almujtamei, majalat aldirasat almaliat walmasrifiati, al'akadimiat alearabiat lileulum almaliat walmasrifiat- markaz albihwth almaliat walmasrifiati, 2(25), 32
- https:// mandumah-com.mplbci.ekb.eg/
- Karam Allah, M. (2020), Waqie 'akhlaqiat alnashr hawl qadaya alsharaf walaietibar fi 'awqat al'azmat: dirasatan ealaa eayinat min alnnashirin alsuwdaniiyn ealaa mawaqie altawasul alaijtimaeii, majalat aldirasat al'iielamiat- almarkaz aldiymuqratii alearabii (brlin: 'almania), 11, 181: 193
- Muhamed, A. (2020), Dawr al'iielam fi mukafahat alshaayieat, almutamar aleilmii alssadis bikuliat alhuquq jamieat Tanta.
- Najmi, A., Othman, H. (2019), Al'akhtar alfikriat alsiyasiat liwasayil altawasul alaijtimaeii ealaa tullab jamieat tbuk, almajalat alearabiat lildirasat al'amniati, jamieat nayif alearabiat lileulum al'amniati, 2(35).
-Markaz dirasat alllajiiyn walnnazihin walhijrat alqisria (2020), 'athar alshshayieat ealaa almujtamae al'urduniyi fi zili 'azmat kurwna: https://rdfmsc.yu.edu.jo/index.php/news-ar/
-Mulud, A. (2020), Adawat altasadiy lilshshayieat al'iiliktruniat fi tawytir 'iiza' 'azmat jayihat kwrwna namudhaj
- Wafy, A. (2016). Eitijahat alshabab alfilastinii nahw alshshayieat 'athna' aleudwan alsahyunii ealaa qitae ghazat 2014: dirasat midaniati, almajalat almisriat libihawth al'iielami, kuliyat al'iielam jamieat Alqahirat, 55.
- Yamin, Y. (2019). Taeamul almurasilin almahaliyiyn mae nashr al'akhbar alkadhibat fi alshabakat alaijtimaeiati: dirasat maydaniat biwilayat satifin, majalat almueyari, mujalad 2(23), 466: 482.