دور الإعلام التربوي المدرسي في تخفيف الشعور بالاغتراب النفسي والميل للانتحار لدى طلاب الثانوية العامة مستخدمي مواقع التواصل الاجتماعي

نوع المستند : المقالة الأصلية

المؤلفون

1 قسم الاعلام التربوى کلية التربية النوعية جامعة کفرالشيخ

2 تخصص اعلام تربوى بمديرية التربية والتعليم محافظة کفرالشيخ

المستخلص

هدف البحث إلى الكشف عن دور الإعلام التربوي المدرسي في التخفيف من الاغتراب النفسي والميل للانتحار لدى طلاب الثانوية العامة مستخدمي مواقع التواصل الاجتماعي، وتكونت عينة البحث من (100) طالب وطالبة، (47) من الذكور و(53) إناث، من طلاب مدرسة الشهيد إبراهيم الرويني الثانوية المشتركة بمحافظة كفر الشيخ، واستخدم البحث المنهج الوصفي التحليلي، وتكونت أدوات البحث من: مقياس مشاركة الطلاب في أنشطة الإعلام التربوي المدرسي، ومقياس الاغتراب النفسي، واستبانة مكونة من قسمين رئيسيين: يتعلق الأول باستخدام مواقع التواصل الاجتماعي، ويتعلق الثاني بقياس الميل للانتحار، وذلك للكشف عن العلاقة بينهما، وقد توصلت الدراسة إلى مجموعة من النتائج، أهمها:
1- توجد علاقة ذات دلالة إحصائية عند مستوى دلالة (0.05 ≤ α) بين الدرجة الكلية لمقياس المشاركة في أنشطة الإعلام التربوي المدرسي والدرجة الكلية لمقياس الاغتراب النفسي لدى طلاب الثانوية العامة.
2- توجد علاقة ارتباطية دالة إحصائيًا بين درجة استخدام منصات التواصل الاجتماعي والميل للانتحار.
3- توجد فروق ذات دلالة إحصائية بين طلاب الثانوية العامة عينة الدراسة في الميل للانتحار تبعًا للنوع )ذكور- إناث)، والتخصص الدراسي (علمي – أدبي).

الكلمات الرئيسية

الموضوعات الرئيسية


- Al-Anzi, S. (2020). 'iidman mawaqie altawasul alaijtimaeii waealaqatih bialaightirab alnafsii ladaa almurahiqina: alfis buk nmwdhjan, hawliaat adab eayn shams. kuliyat aladab, jamieat Ain shams, 48(4).
-Twfiq, M. (2018). shabakat altawasul alaijtimaeii (alnash'at waltaathira), majalat kuliyat altarbiati, jamieat Ain shams, 24(3).
-Salim, D. (2017). mumarasat 'anshitat al'iielam altarbawii waealaqatuha bitanmiat maharat altarbiat al'iielamiat ladaa tulaab almarhalat althaanawiati, almajalat aleilmiat likuliyat altarbiat al'iielamiati, 10(2).
-Muhamod, A. (2019); 'amirat mustafaa mahmud. aistikhdam 'anshitat al'iielam altarbawii fi taweiat talamidh almarhalat alaibtidayiyat bimafahim aljawdati. majalat dirasat altufulati, kuliyat aldirasat aleulya liltufulati, jamieat Ain shams, 85 (5), 25 - 32.
-Al-Khasawneh, R. (2018). waqie al'iielam altarbawii fi almadaris althaanawiat bi'iimarat 'abu zabi fi dawlat al'iimarat alearabiat almutahidat min wijhat nazar altalabati, almajalat alduwaliat lilbuhuth altarbawiati, majalat jamieat Al'iimarat, , 42 (3), 286-313.
-Bidir, A. (2020). mumarasat 'anshitat al'iielam almadrasii waealaqatiha bitanmiat alwaey bimakhatir mawaqie altawasul alaijtimaeii ladaa almurahiqina, jamieat Al'azhar, kuliyat al'iielam Alqahira, 54(3).
-Shahin, I. (2020). aistikhdam mawaqie altawasul alaijtimaeii walmayl lilaintihar ladaa almurahiqin walshabab bialmujtamae almisrii "dirasat maydaniati", majalat albuhuth al'iielamiati, jamieat Al'azhar, 54(3).
-Khayr Allah, H. (2021). mumarasat talamidh almarhalat althaanawiat li'anshitat al'iielam almadrasii waealaqatiha bitashkil alsuwrat aldhihniat li'aqsam al'iielam altarbawii bialjamieat ladayhim, almajalat almisriat libuhuth al'iielami, kuliyat Al'iielam, jamieat Alqahira, 75(1).
-Aun, H. (2021). hibat eabd alrahman eabd alsalam muhamad. faeiliat 'anshitat al'iielam altarbawii fi khafd altanamur almadrasii ladaa talamidh almarhalat alaibtidayiya (dirasat shibh tajribiati), kliat altarbiat alnaweiati- jamieat kfralshaykh majalat albuhuth al'iielamiati, jamieat Al'azhar, kuliyat Al'iielam, 56(2).
-Abd Alhamid, H. (2019). dawr al'iielam altarbawii fi tashkil aitijahat tulaab almarhalat althaanawiat nahw qadaya altaelimi: dirasat tatbiqiati. risalat dukturaat sahafat madrasiat ghayr manshurt, kuliyat altarbiat alnaweiati, jamieat Banha.
-Aldibyani, A. (2019). al'iielam altarbawiu watatbiqatuh fi almuasasat altaelimiati. majalat alrisalat lildirasat al'iielamiati. jamieat Zamar, Alyamin, 1 (1), 11 - 34.
-Aleinzi, M. (2019). dawr al'iidhaeat almdrsyt fi taeziz al'amn alfikrii litalibat almarhalat almutawasitat bimuhafazat alkharaj min wijhat nazar almellmat. majalat kuliyat altarbiati. 3(1), 483-534.
-Ali, H. (2017), sakrat eali hasan albiridi, duea' eabd allah muhamad salim. mumarasat 'anshitat al'iielam altarbawii waealaqatuha bitanmiat maharat altarbiat al'iielamiat ladaa tulaab almarhalat althaanawiati, almajalat aleilmiat likuliyat altarbiat al'iielamiati, 10(2).
 - Dianne McAfee Hopkins, School Library Media Centers and Intellectual Freedom, Chicago, American Library Association Editions.2015,17.
-Khalil, H. (2016). dawr al'iielam altarbawii alhalii walmamul fi tahqiq al'amn alfikrii litulaab almarhalat althaanawiat min wijhat nazar musharafi alnashat al'iielamiu: dirasat muqaranat bayn eayinat min musharafi alnashat al'iielamii bimadaris altaelim aleami fi almamlakat alearabiat alsaeudiat wa'ukhraa bijumhuriat Misr alearabiati. majalat dirasat altufulati. 70(6), 1 - 20.
-Alsayid, I. (2015). dawr alsahafat almadrasiat fi talbiat aihtiajat tulaab almarhalat althaanawiat waitijahat taqyimihim laha kanashat 'iielamaa madrasi: dirasatan ealaa eayinat min altulaab fi daw' nazariat 'iiltimas almaelumati, almajalat aleilmiat libuhuth alsahafati, jamieat Alqahira, kuliyat Al'iielam, 2(1).
 - Wood, E (2009): Media literacy Education: Evaluating Media literacy Education In Colorado schools, M, A Thesis: University of Denver, USA. P111
-Hamrur, R. (2013). tasawur muqtarah litatwir dawr al'iielam altarbawii fi almadaris althaanawiat bi'iimarat 'abu zabi fi dawlat al'iimarat alearabiat almutahidat min wijhat nazar altulaabi, risalat majistir, jamieat Muta, Al'urdun.
-Alharithi, Z. (2008). 'iisham al'iielam altarbawiu fi tahqiq al'amn alfikrii ladaa tulaab almarhalat althaanawiat bimadinat makat almukaramat min wijhat nazar mudiraa wawukala' walmushrifin altarbawiiyna, risalat majistir, almamlakat alearabiat alsaeudiati, jamieat Om Alquraa, kuliyat altarbiat .
-Shahin, I. (2020). aistikhdam mawaqie altawasul alaijtimaeii walmayl lilaintihar ladaa almurahiqin walshabab bialmujtamae almisrii "dirasat maydaniati", majalat albuhuth al'iielamiati, jamieat Al'azhar, 54(1).
 - Doo-Hun C, Ghee-Young N. The influence of social media use on attitude toward suicide through psychological well-being, social isolation, and social support, Information, Communication & Society.2019,17.
- Sobowale & Zhou,119.
- AL-Mhaid, Z. (2018). "Psychological alienation and aggressive behavior among female student at intermediate schools in Riyadh the International Interdisciplinary Journal of Education (IIJOE)," 5(1), p31-48.
-Aleataar, M. (2018). astikhdam mawaqie altawasul aliajtimaeii waealaqatih bialiaghtirab alnafsii wajawdat alhayaat ladaya tulaab kliat altarbiati, majalat kuliyat altarbiati, jamieat Al'iiskandaria, 3(2), 109-156.
 - Robinson J, Hill T M N, Thorn P, Battersby R T, Reavley J N, Pirkis J, Lamblin M, Rice S, Skehan J. (2018). The chatsafe project. Developing guidelines to help young people communicate safely about suicide on social media: A Delphi study.19.
- O,Dea B,Larsen ME, Batterham PJ, Calear Al, Christensen H.A linguistic Analysis of Suicide-Related Twitter posts, Crisis. 2017:38(5): 319-329, DOl:10.1027/0227-5910/a000443.
- Ross V, Kõlves K, Leo D D. Teachers’ Perspectives on Preventing Suicide in Children and Adolescents in Schools: A Qualitative Study, Archives of Suicide Research. 2018; 21(3): 519-530, DOI: 10.1080/13811118. 2016. 1227005
- Malik, M. (2017). Assessment of Alienation among the Madrasa tudents of Kashmir Valley, The International Journal of Indian sychology,2 (2), 2349-3429.
- Ma J, Zhang W, Harris K, Chen Q, Xu X. Dying online: live broadcasts of Chinese emerging adult suicides and crisis response behaviors, BMC Public Health. 2016 16(77): 1-9, DOI 10.1186/s12889-016-3415-0.
-Kabaja, S. (2015). altaghayur alqiamii waealaqatih bihuiat aldhaat walaightirab alnafsii ladaya talabat althaanawiat aleamat fi qitae ghazat, risalat majistir, qism ealm alnafs wal'iirshad alnafsii, kuliyat altarbiati, aljamieat al'iislamiati.
-Asfour, Q. (2015). alaightirab alnafsii waealaqatuh bitaqdir aldhaat ladaa altalabat almutafawiqin fi madrasat almalik eabd allah althaani liltamayuz bimuhafazat 'iirbid, majalat kuliyat altarbiati, jamieat Al'azhar, 165(2).
 - Jashinsky J, Burton S H, Hanson C L, West J, Giraud-Carrier C, Barnes M D, (2014). Suicide Risk Factors Through Twitter in the US, Crisis. 4.
- Robinson J, Hill T M N, Thorn P, Battersby R T, Reavley J N, Pirkis J, Lamblin M, Rice S, Skehan J. (2018). The chatsafe project. Developing guidelines to help young people communicate safely about suicide on social media: A Delphi study.20.
 - DeVaney, Ann (2013) A Grammar of Educational Television, in D. Hlynka and John Belland, eds, Paradigms Regained, Educational Technology Publications, Englewood Cliffs, NJ. 203.
-Ali, H. (2017). mumarasat 'anshitat al'iielam altarbawii waealaqatuha bitanmiat maharat altarbiat al'iielamiat ladaa tulaab almarhalat althaanawiati, almajalat aleilmiat likuliyat altarbiat al'iielamiati, 10(2).
-Zahran, S. (2004). 'iirshad alsihat alnafsiat litashih mashaeir wamuetaqadat aliaghtirabi. Alqahira, Alam alkatub.
 - Rudd, M. (2009). The Suicidal Ideation Seale: A self – report measure of suicidal ideation. Manuscript Submitted for Publication,12.
- Ibrahim, Khadija Abdul Aziz. (2017). The Use of Social Networks in the Educational Process in Universities of Upper Egypt, Journal of Educational Sciences, Egypt, Volume 22, Number 3, Part 2,25.
-Muthnani, R. (2019). al'iielam altarbawiu fi tanmiat alqudrat altaelimiat liltaalib fi buldan alkhalij alearabii: dirasat mydany. majalat alearabii lildirasat al'iielamiati, 1(2).
-Aqila, A. (2019). mumarasat 'anshitat al'iielam almadrasii waltamarud alnafsii ladaa almurahiqina, almajalat alearabiat libuhuth al'iielam walaitisali, kuliyat al'iielami, jamieat alqahirat alkanadiati, 26(3), 216-240.
-Khayr Allah, H. (2021). mumarasat talamidh almarhalat althaanawiat li'anshitat al'iielam almadrasii waealaqatiha bitashkil alsuwrat aldhihniat li'aqsam al'iielam altarbawii bialjamieat ladayhim, almajalat almisriat libuhuth al'iielami, kuliyat al'iielami, jamieat Alqahira, 75(2).
-Mahrus, Y. (2020). madaa tawzif 'anshitat alealaqat aleamat wal'iielam altarbawii fi nashr thaqafat aljawdat bimuasasat altaelim qabl aljamiei: majalat alsahafat walnashr alalkitrunii. jamieat Port Saeid. kuliyat altarbia.
 - Preeti, B., (2014). Education and Role of Media in Education System, Journal of ScientificEngineering and Research (IJSER) www.ijser.in ISSN (Online) 2347-3878 ,2 Issue 3. assecced .at .4-6-202.
- Mills, M; Keddie, A (2014). Cultural Reductionism and the Media: Polarising Discourses around Schools, Violence and Masculinity in an Age of Terror, Oxford Review of around Schools, Violence and Masculinity in an Age of Terror, Oxford Review of. Education., V.36 N4. 427-428 Aug.
-Auf, M. (2016). al'anshitat almadrasiat wasubul tatwiriha biaistikhdam wasayil al'iielam altarbawi, qism al'iielam altarbwi, kuliyat altarbiat alnaweiati, jamieat Damyat, majalat dirasat altufulati. 72(2).
-Abd Alhamid, H. (2019). al'iielam altarbawiu fi tashkil aitijahat tulaab almarhalat althaanawiat nahw qadaya altaelimi: dirasat tatbiqiati, risalat dukturat ghayr manshuratin. sahafat madrasiatun. jamieat Banha. kuliyat altarbiat alnaweiati .
-Nawar, A. (2015). al'iielam altarbawiu wadawruh fi tanmiat qiam aleamal altatawueii wakhidmat almujtamae almutawafirat fi manzumat altaelim almusraa, majalat dirasat earabiat fi altarbiat waeilm alnafsa, 66 (8) .
-Hassan, A. (2016). dawr 'akhisaayiy al'iielam altarbawii fi altakhtit alastratijii lil'anshitat al'iielamiat bimadaris altaelim qabl aljamieii fi masra: dirasat maydaniatun, kuliyat altarbiat alnaweiati, jamieat Almansura, majalat kuliyat altarbiat fi aleulum altarbawiati. 3(1).
-Muhamad, A. (2012). dawr al'iielam altarbawii fi tarh qadaya al'iidarat altaelimiat min wijhat nazar alkhubara' altarbawiiyn wal'iielamiiyn bimintaqat alriyad bialmamlakat alearabiat alsaeudiati. risalat dukturatan ghayr manshurt, qism 'uswl altarbiat wal'iidarat altarbawiati, kuliyat Altarbiati .
-Alsayid, A. (2018). maeayir judat al'iielam altarbawii wamadaa tahaquqiha fi 'ada' khiriyji kuliyat altarbiat alnaweiat jamieat almansurat, risalat majistir ghayr manshuratin, jamieat Almansura, kuliyat altarbiati, qism 'usul altarbiati.
-Fatahi, W. (2003). alaightirab waealaqatuh bibaed almutaghayirat alnafsiat walaijtimaeiat ladaa eayinat min alnisa' almusafir 'azwajahina, almutamar alduwalia althaalith limarkaz al'iirshad alnafsi, Alqahira, 209-246.
 - Bruno, f., J. (2004) .Behavior and life an introduction topsushology. New York: Jhon Willy & Sons,204.
-'Iskandar, N. (2010). qadaya aliansan (aliaghtirab wa'azmat aliansan almueasiri). Al'iiskandaria: Dar Almaerifat aljamieiati.
-Hamidi, S. (2015). al'iidman ealaa al'iintirnit waealaqatih bialaightirab alnafsii walsuluk aleudwania ladaa talamidh almarhalat althaanawiati", dirasat maydaniat bithanawiaat aldabilat wahasi khalifat biwilayat alwadi, risalat majistir, jamieat alhaji likhadr - batnat, kuliyat Aleulum al'iinsaniat walaijtimaeiat waleulum Al'iislamia, Aljazayir, 62-63.
-Karmash, H. (2016). alaightirab alnafsiu waealaqatuh biqalaq almustaqbal ladaa altalabat alnaazihin fi jamieat babla, majalat kuliyat altarbiat al'asasiat lileulum altarbawiat wal'iinsaniati , (30),233- 278.
-Abu Aleaynin, A. (2007).elaqat alaitijahat nahw almushkilat alaijtimaeiat almueasirat bimazahir alaightirab alnafsii ladaa tulaab aljamieat fi daw' almustawaa alaijtimaeii walaiqtisadii. risalat majistir ghayr manshuratin, jamieat Ain shams: Alqahira.
-Alkridis, R. (2016). alaightirab alnafsiu waealaqatuh bial'amn alnafsii ladaa talibat aljamieati, dirasat tatbiqiat ealaa talibat jamieat alamirat nurat bint eabd alrahman alqatinat bialmadinat aljamieiati. almajalat altarbawiat alduwaliat almutakhasisati- aljamieat Al'urduniya lieilm alnafsi, Al'urdun.
-Sayid, A. (2000). nazariat aliaghtirab wahumum aliansan almueasiru, almaktabat almisriat lilnashr waltawzie, Masr.
 - Bruno, f., J. (2004) .Behavior and life an introduction topsushology. New York: Jhon Willy & Sons.214.
-Bashaira, K. (2011). almalal al'akadimii ladaa muealimi almarhalat althaanawiat waealaqatih bialaightirab alaijtimaeii wal'ada' alwazifi. risalat dukturat ghayr manshuratin , jamieat Amman Alarabiat, Amman.
-Oweidat, A. (2001). mazahir alaightirab eind muealimi almarhalat althaanawiat fi Al'urdun, dirasat aleulum al'iinsaniati, 22(6), 345- 375.
-Aljaburi, K. (2006). alaightirab eind tadris aljamieat aleiraqiat waealaqatih bijins altadris wamawqie aldabt waldakhl alshahrii wamansha alshahadat walmartabat aleilmiati. risalat dukturat ghayr manshurt, kuliyat altarbiati, Ibn Rushd, jamieat Baghdad, Iraq.
 - Christopher, J. (2006). Self-Esteem Research, Theory, a Practice: Toward a Positive Psychology of Self Esteem. a part of Gale, Cengage Learning. Book title Contributors: Springer Publishing Company: New York. PublicatioElizabeth, D., Gretchen, L, 38
-Abu Aleaysh, H. (2015). alaightirab alnafsiu waealaqatuh bizuhur alsuluk aleudwanii ladaa talbat almadaris alhukumiat walkhasati, dirasatan maydaniatan ealaa eayinat min talabat almarhalat almutawasitat walthaanawiat min kila aljinsayn fi mintaqat hayl- alsaeudiat, kuliyat altarbiati, jamieat Al'azhar, majalat altarbiati, 164(2).
-Qaduwri, A. (2017). aleajz almutaealim waealaqatuh bial'afkar aliantihariat waltadayun ladaa talabat aljamieati. majalat aleulum al'iinsaniat waliajtimaeiati, kuliyat altarbiati, jamieat Qasidaa Mirbaha, Aljazayar, 20 - 42.
- Rudd , M. D. (2009). The Suicidal Ideation Seale: A self – report measure Of Suicidal Ideation Manuscript Submitted for Publication,459.
- Wang، Mei-Chuan; Nyutu، Pius N.; Tran، Kimberly K. (2012) Coping, Reasons for Living، And Suicide in Black College Students, Journal of Counseling & Development, V90 N4 P459-466.
-Salih, K. (2015). aliadtirabat alnafsiat waleaqliat nazariaatiha wa'asbabaha waturuq eilajiha. Amman: dar Dijla.
 - Watkins, J., & Wilkins, M. (2011). Using YouTube in the EFL classroom. Language Education in Asia, 2(1), 113-119.
-Khilifi, H. (2022). aleunf did almar'at eabr mawaqie altawasul alaijtimaeii: dirasatan maydaniatan ealaa eayinat min altaalibat almustakhdamat lilfisbuk (2022),mjalat almuhtarifi, , maehad eulum watiqniaat alnashatat albadaniat walriyadiat Aljazayir, jamieat Zayaan Ashour Aljilfa. 1(2).
-Zidan, B. (2015).ealaqat 'iistikhdam mawaqie altawasul alaijtimaeii fi alaightirab alnafsii wa'azmat alhuiat ladaa talabat almarhalat althaanawiati, risalat majistir, jamieat Muta, Al'urdun .
-Alsubieii,  M. (2014). darajat aistikhdam mawqie altawasul alaijtimaeii (alfis buk) ladaa tulaab almarhalat althaanawiat fi taealumihim fi almamlakat alearabiat alsaeudiat waitijahatihim nahwaha. risalat majistir ghayr manshuratin, aljamieat Alardniai, Amman.
-Mustafa, B. (2016). shabakat altawasul aliajtimaeii: Facebook alfis buk - Twitter twitar - WhatsApp alwutsab anmwdhjan. risalat majistir ghayr manshuratin. (jamieat 'Om Dirman alaslamiati, Alsuwdan.
 - Abdullah, Sayed, (2017) "Exploring the Process of Integrating the Internet activation of Intelligent and web 2.0 Technologies" International Journal on E-Learning, v 10 n4 p365
-Muhamad, E. (2010). alaistikhdamat almihniat limawaqie musharakat alfidyu ealaa shabakat al'iintirnit yutyub You Tube namudhaja. aelam: Alaitihad aleurbaa lilmaktabat walmaelumati,  6(2).
 - Watkins, J., & Wilkins, M. (2011). Using YouTube in the EFL classroom. Language Education in Asia, 2(1), 113-119.
-Yahyaa, J. (2014). 'athar alfisbuk ealaa mustawayat al'ada' aldirasaa lilshabab aljamaeaa. almajalat almisriat libuhuth al'iielami: jamieat Alqahira - kuliyat al'iielami, 49 (9).
-Ahmed, L. (2013). aistikhdam talabat almarhalat al'asasiat aleulya fi al'urduni limawqie altawasul alaijtimaeii (alfis buk) kawasit musaeid fi taealumihim. risalat majistir ghayr manshuratin. aljamieat Alardniati, Amman.
-Nour, M. (2016). shabakat altawasul aliajtimaeii: Facebook alfis buk - Twitter twitar - WhatsApp alwutsab anmwdhjan. risalat majistir ghayr manshuratin, jamieat Om Dirman alaslamiati.
- Wan, G., Yeh, E., Cheng, H. ) 2016(: Digital Media Use by Chinese Youth and Its Impact. Media Literacy Education. University of Hong Kong. Hong Kong, Hong Kong,18.
-  Jasso-Medrano J L, L_opez-Rosales F. Measuring the relationship between social media use and addictive behavior and depression and suicide ideation among university students, Computers in Human Behavior. 2018, Ibid.15.
- Arendt F. Suicide on Instagram – Content Analysis of a German Suicide- Related Hash tag, Crisis .2019; 40(1):36-41, Avaliable from: https://doi.org/10.1027/ 0227-5910/a000529
- Dunlop M, Romer DE. Where do youth learn about suicides on the Internet, and what influence does this have on suicidal ideation? Journal of child psychology and psychiatry, and allied disciplines. 2011; Ibid
- Masuda N, Kurahashi I, Onari H. Suicide Ideation of Individuals in Online Social Networks. PLoS ONE, 2013; Ibid.
-Alkhatib, A. (2001), altatwir altarbawi: tajarib dualiat waearabiatun. 'iirbid: muasasat hamadat lildirasat aljamieiat lilnashr waltawziei. Al'urdun.
-Alhalaaq, I. (2018), al'afkar aliantihariat waealaqatuha bieawamil alkhatar almurtabitat bialqalaq walkatiaab eind alshabab fi aldifat algharbiati. majalat aleulum altarbawiat walnafsiati, 26 (6), 109 - 129.
-Damanhuri, R. (2006), alaightirab wabaed almutaghayirat alshakhsiati. makat almukaramati: matbaeat Om Alquraa. 66(2).
-Almahdii, Z. (2016). aliaghtirab alnafsiu waealaqatuh bialsuluk aleudwanii ladaa eayinat min talibat almarhalat almutawasitat bimadinat Alriyad, almajalat altarbawiat aldawliat almutakhasisati, 1 (1) ,48- 95.
-Alkhashab, S. (2002). alnazariat aliajtimaeiat wadirasat al'usrati. Alqahira: dar Almaearifi.
-Makhluf, S. (2005) zahirat aliaightirab ladaa talbat jamieat alquds almaftuhati. majalat jamieat Alquds almaftuhat lildirasat wal'abhathi. 6 (2), 95- 147.
-Mukhayamar, S. (2006), almadkhal 'iilaa alsihat alnafsiati. ta3, Alqahira: maktabat Al'anjilu Almisria.
-Dafae Allah, A. (2012), dawr al'iielam altarbawii fi tarh qadaya al'iidarat altaelimiat min wijhat nazar alkhubara' altarbawiiyn wal'iielamiiyn bimintaqat Alriyad bialmamlakat alearabiat Alsaeudia. risalat dukturatan ghayr manshurt, qism 'uswl altarbiat wal'iidarat altarbawiati, kuliyat altarbiati.
-Abd Almuneim, A. (2010), aliaghtirab alnafsiu mazahiruh wamuhadadatuh bayn alnazariat waltatbiqi, aliaskandaria: dar Almaerifa aljamieiati.
-Alsubhay, A. (2018). 'athar aistikhdam mawaqie altawasul alaijtimaeiy ealaa almustawaa altahasuyliy waltaealymiy litulaab madaris almarhalat althaanuyt fay almumlakt alearabiyt alsaeudy. majalat albahth aleilmii fi altarbiati. jamieat Ain shams - kuliyat albanat liladab waleulum waltarbiati, 19 (3), 156- 249.
-Ibrahim, O. (2004),alaightirab alnafsii waealaqatuh bimustawaa wanaweiat altumuh wamustawaa al'ada' almaharii libaed almawadi aleamaliat litalibat alfirqat althaaniat bikuliyat altarbiat alriyadiat lilbanat bi Alqahira. majalat kuliyat altarbiat - jamieat Tanta - misr 33 (4), 174 - 197.
-Muhamad, E. (2010) alaistikhdamat almihniat limawaqie musharakat alfidyu ealaa shabakat al'iintirnit yutyub You Tube namudhaja. aelm: alaitihad aleurbaa lilmaktabat walmaelumati, 6(2).
-Ibrahim, E. (2002)0 dirasat madaa al'iihsas bialaightirab ladaa tulaab watalibat alfunun altashkiliat min dhawi almustawayat aleulya min hayth alqudrat ealaa al'iintaj al'iibtikari. risalat dukturah ghayr manshurati, Alqahira: maktabat kuliyat altarbiat bijamieat Ain shams.
-Abu naji, M. (2016). faeiliat aistikhdam alfisbuk Facebook wabaed tatbiqat jujil Google Apps fi tanmiat baed almaharat alhayatiat ladaa tulaab almarhalat althaanawiati. majalat kuliyat altarbiati, jamieat 'Asyut - kuliyat altarbiati, 2 (1), 435- 462.
-Salih, M. (2011). alaightirab alnafsiu waealaqatuh bitaealum maharat alwuquf ealaa alyadayn fi luebat aljamnasatik ladaa talibat almarhalat althaaniati. majalat eulum altarbiat alriyadiati, 3(1),155-246.
-Raghda, N. (2012)0 alaightirab alnafsiu waealaqatuh bial'amn alnafsii dirasat maydaniat ealaa eayinat min talabat jamieat dimashq lilqanitin bialmadinat aljamieiati. majalat jamieat Dimashq, 3(6), 13 - 33.
-Musaa, W. (2002). alaightirab ladaa talabat jamieat dimashq waealaqatih bimadaa tahqiq hajatihim alnafsiati. risalat majistir ghayr manshuratin, jamieat Dimashq, Syria.
-Alsuwrti, Y. (2009) aldawr aliaghtirabia liltarbiat fi alwatan alearabii, majalat dirasat aleulum altarbawiati, 35(2). 59-86.