اتجاهاتُ النُّخبة الأكاديميّة والخبراء نحو دور التحوّل الرقميّ في إدارةِ وتمويلِ الصحفِ المصريّة– دراسةٌ ميدانيّةٌ

نوع المستند : المقالة الأصلية

المؤلف

قسم الاعلام کلية الاداب جامعة المنصورة المنصورة

المستخلص

     هدفت هذه الدراسةُ إلى رصدِ أثر "التحول الرقمي" على قواعد الإدارة والتمويل الحاكمة لـ"صناعة الصحافة"، حيث تسببتْ "البيئة الرقمية الجديدة" التي يعيشها العالمُ منذ إطلاق مبادرة التحوّل الرقميّ في المنتدى الاقتصاديّ العالميّ 2015، في عدم قدرة "نماذج الأعمال التقليدية" على مواكبة ما يشهده العالم من تطور، وفرض الواقع الرقميّ نماذج أعمال حديثة، وأحدث تغييراتٍ جذريةً في العديد من المفاهيم والمنتجات.
     لم تكن صناعةُ الصحافة بعيدةً عن هذا الواقع الرقميّ الذي فرض تحدياتٍ جديدةً على قواعد إدارة وتمويل الصحف، وألقى بآثاره الواضحة على مصادر تمويل العمل الصحفيّ الرئيسة، والتي تتمثل في: التوزيع والإعلانات، وقد تزايد الاهتمامُ به في "صناعة الصحافة" خاصة بعد جائحة "كورونا" التي فرضت على العالم الإسراعَ به في العديد من القطاعات والأنشطة الاقتصاديّة، ومن بينها قطاعُ الصحافة والإعلام.
    استخدمت الدراسةُ منهج "المسح" Survey في الحصول على المعلومات بإجراء المقابلات المتعمقة مع النخبة الأكاديمية وخبراء التحول الرقمي، وتم تحديد 8 محاور في المقابلات مع المبحوثين لرصد تصورها للتحوّل الرقميّ، ومتطلباته في العمل الصحفيّ، ومدى اهتمام الصحف به، وتحديات التطبيق، وما يتيحه من آفاقٍ جديدة للصحف، وقدرة الصحف على الإفادة من الذكاء الاصطناعيّ، ومدى إمكانية تطبيق نظام الاشتراكات الرقميّة ومعوّقات ذلك، ومستقبل المؤسسات الصحفيّة والصحف.
وخلُصت الدراسةُ إلى مجموعةٍ من النتائج، أهمها: أن الصحف المصريّة نجحت في تطبيق آليات التحول الرقمي، حيث يرى 64% ممن جرت معهم المقابلات أن الصحف تسير في الطريق الصحيح بشكلٍ يتَّسق مع التحوّلات العالمية. كما تتبنَّى النخبةُ الأكاديمية والخبراءُ رؤيةً تتسم بالتفاؤل بشكلٍ عام حول مدى قدرة الصحف المصريّة على الإفادة من تقنيات الذكاء الاصطناعيّ، حيث يرى 60% أن الصحف تستخدمه بالفعل، وأعرب 28% أن الصحف يمكن أن تحقق الإفادة الكاملة منه بشروطٍ عديدة، من بينها توفير البنية التحتية وتدريب القيادات، وهو ما يعني أن إجمالي من يرون استخدام الذكاء الاصطناعي (سواء بشكلٍ كاملٍ أو جزئيٍّ) يصل إلى 88%.
    وكشفت النتائجُ أن عدم استعداد العنصر البشري يأتي في مقدِّمة معوقات تطبيق التحول الرقمي بوزنٍ نسبي مرجح 68%، يليه عدم توافر الإمكانيات المادية 48%، ثم عدم اهتمام الإدارة 32%، وجاء عدم توافر البنية التحتية التكنولوجية في المركز الرابع بوزنٍ نسبي 24%.
     وحول نظام التمويل المقترح في المستقبل ترى مجموعةُ الأكاديميين والخبراء إمكانية تطبيق نظام الاشتراكات الرقميّة أو حائط الدفع Pay Wall بنسبة 56% شريطة جودة المحتوى الصحفي الذي يمكن أن يُقنع القارئ والمُعلن على حدٍّ سواء بجدوى الدفع مقابل المطالعة، وأن تُقدم الصحافةُ خدمةً حقيقية تدفع القارئ لمتابعتها بمقابل مادي. وفي المقابل رأت نسبة 28% عدم إمكانية التطبيق؛ حيث إن نجاح هذا النظام يستلزم محتوى صحفيًّا متميزًا لا يجده القارئ في الصحف حاليًا، إضافة إلى صعف مستوى الدخول، وضعف البنية التكنولوجية، وعدم الإقبال على القراءة والثقافة بشكلٍ كافٍ. بينما رأت نسبة 16% أن الأمر يستلزم دراساتٍ تفصيليةً؛ حيث إن التطبيق يتطلب دراسةً تشمل العادات الاستهلاكية، والوضع الاقتصادي، والمنافسة مع المحتوى المجاني، وانخفاض الوعي الرقمي.
    وخلُصت الدراسةُ إلى أن مجموعة النخبة الأكاديمية والخبراء يتبنَّون رؤيةً إيجابيةً لمستقبل المؤسسات الصحفية، حيث ينظر 76% منهم لمستقبل الصحف والمؤسسات نظرة تفاؤلية مشروطة بقدرة الصحف على تبنِّي سياسات التحول الرقمي وتطوير المحتوى؛ باعتباره السبيلَ الوحيد لاستمرار دورها في المستقبل، بينما يعتقد 24% منهم أن المؤسسات الصحفيّة لن تتمكن من الاستمرار مع اختفاء الصحف الورقيّة، والعجز عن الإفادة من التقنيات الحديثة، واعتماد الصحف على نماذج الأعمال القديمة.

الكلمات الرئيسية

الموضوعات الرئيسية


- Alduwyry, R. (2022). mustaqbal alsahafat almatbueat wal'iiliktruniat al'urduniyat fi zili munafasat mawaqie altawasul alaijtimaeii khilal alfatrat min 2020- 2030, risalat dukturah ghayr manshuratin, (jamieat Alqahira: kuliyat al'iielam qism alsahafati).
- Arbab, W. (2022). waqie tawzif taqniaat altahawul alraqamii fi sinaeat almuhtawaa bialmuasasat alsahufiat alsuwdaniati: dirasatan maydania (altahadiyat wafaq almustaqbili), almajalat almisriat libuhuth alraay aleami, kuliyat al'iielam jamieat Alqahira- markaz buhuth alraay aleami, 2(1).
- Abdel Latif, M. (2020), takamuliat alwasayil linashr almuhtawaa fi alsuhuf almisriati: dirasat maydaniat ealaa eayinat min alqayimin bialaitisal fi daw' nazariat altahawul alraqmi, majalat albuhuth al'iielamiati, kuliyat al'iielam jamieat Al'azhar, 55(4). 101 - 180.
[1]- Jonathan Hendrickx & Ike Picone (2020) Innovation Beyond the Buzzwords: The Rocky Road Towards Digital First-based Newsroom, Journalism Studies, 21:14, 2025-2041
- Alyamani, G. (2018). qariiyat alsuhuf almatbueat wamustaqbaluha fi daw' alaitijahat albahthiat alhadithati: ruyat naqdiat waistishrafiati, majalat albuhuth waldirasat al'iielamiati, jamieat alqahirati, kuliyat al'iielam aleadad alraabie 'abril- yunih 2018, (buhuth almutamar aleilmii althaalith nahw 'ajandat mustaqbaliat libuhuth al'iielami.. 'iishkaliaat altahawul min alnamatiat 'iilaa altajdid wal'iibdaei, Alqahira 23-24 'abril 2018).
- Abdel Kafi, A. (2016), waqie alsahafat al'iilikturuniat wamustaqbal almatbueati, majalat albuhuth fi majalat altarbiat alnaweiati, kuliyat altarbiat alnaweiat jamieat Alminya, 3(4).
- Alfatih, M. (2015). waqie alsahafat al'iiliktruniat wa'atharuha ealaa mustaqbal alsahafat alwaraqiati: dirasat tahliliati, majalat altarathi, Aljazayar: jamieat Zayaan eashur bialjilfati- mukhbar jame dirasat watahqiq makhtutat almintaqat waghayriha, 17(2).
[1] -  Martijn Suijkerbuijk, Digitalization in the newspaper industry, a business model for the e-newspaper for a customer perspective, MA, University of Twente, Stockholm, Netherlands, April 2015.
- Abd aleazayz, L. (2013), astikhdamat almar'at almisriat lisahafatiha al'iilikturuniat wal'iishbaeat almutahaqiqat minha- dirasat maydaniati, risalat dukturah ghayr manshura (jamieat Almansurati: kuliyat aladab, qism al'iielama).
- Aleazaawi, T. (2011). aitijahat alshabab alearabii nahw alsahafat al'iiliktruniati, talabat aljamieat fi baghdad- Amman- dimashq nmwdhjan: dirasat maydaniati, risalat majistir ghayr manshurtin, al'akadimiat alearabiat fi Aldanmarki, kuliyat aladab waltarbiat, qism al'iielam walaitisali.
- khalifat, A. (2024). aiqtisadiaat 'iidarat almuasasat alsahufiat dhat alminasaat almutaeadidat waealaqatiha binamadhij altamwil almustahdathat lilsuhuf, risalat dukturah ghayr manshuratin, (jamieat Almansura: kuliyat aladab, qism al'iielama).
- Alfirahati, M. (2021), mueawiqat altahawul alraqmii waistikhdam al'iidarat al'iiliktruniat wanuzam almaelumat al'iidariat fi rafe kafa'at almuasasat alsahufiat aleamati, majalat aleimarat walfunun waleulum al'iinsaniata, aljameiat alearabiat lilhadarat walfunun al'iislamiati, 28(1).
[1]- Joško Lozić and Katerina Fotova Čiković. 2021. The impact of digital transformation on the business efficiency of the New York Times. UTMS Journal of Economics 12(2): 225–239.
- Tawfiq, M. (2019). alastiratijiaat altahririat waltawzieiat lilsuhuf almatbueat fi misr fi muajahat altahadiyat alraqamiati, risalat dukturah, ghayr manshuratin, (jamieat Alqahira: kuliyat al'iielami, qism sahafati).
- Husayn, A. (2017). astiratijiaat al'iidarat alsahufiat fi altasadiy liltahadiyat alati tuajih alsahafat almatbueata, dirasatan maydaniatan ealaa mudiri almuasasat alsahufiat alqawmiati, majalat albuhuth al'iielamiati, jamieat Al'azhar, 47(5).
[1]-  Adrian Hapca, Effectiveness of newspaper advertising for patient recruitment into clinical trial, University college London, London WC1E, 2017. Available at: http.wiley.com/Doi/10.1111/bcp.12262/pdf
[1]- Jeffrey Kuiken & Anne Schuth, Effective headlines of newspaper articles in a digital environment, University of Amsterdam, Netherlands, 2017. Available at: http sheets/digital-news-report-australia-2016.pdf

-Gomaa, I. (2016). 'iidarat almuasasat alsahufiat alkhasat fi Misr fi daw' mutatalibat aljawdat alshaamilati, dirasat tatbiqiat ealaa muasasat almisrii alyawm walshuruq walyawm alsaabiea. risalat majistir, ghayr manshuratin, (jamieat Bani Suif, kuliyat aladab, qism alsahafati).

[1]- John Solo ski, Collapse of the US newspaper industry: Goodwill, leverage and bankruptcy. Journalism 14(3) 309-329, April, 2013. Available on line at: https://www.researchgate.net/publication/258154586_Collapse_of_the_US_newspaper_industry_Goodwill_leverage_and_bankruptcy/link/64650dac9533894cac7722ca/download

[1] - Davis, F.D.(1989), perceived usefulness, perceived ease of use, and user computer technology, A comparison of two theoretical models, Management Science, 35 (8) 982-1003
[1]- Younghwa Lee, Kenneth A. Kozar & Kai R.T. Larsen. (Dec. 2003). “The Technology Acceptance Model: Past, Present, and Future”. Communications of the Association for Information Systems: Vol. 12, Pp.752-780. Available online at: https://doi.org/10.17705/1CAIS.01250, last accessed on: 2/9/2024
- Albert, A. (2022), nazariaat wanamadhij fi alealaqat aleamat waltaswiqi, (Alqahira: ealim alkutub, ta, 1).
- Husayn, S. (1986). buhuth al'iielami: Al'usus walmabadi (Alqahira: ealam alkutub)
- Alrafaeii, A. (2015). al'usus aleilmiat litanzim almuasasat alsahufiat wa'athariha ealaa al'ada' alsahufii (Amman: dar Jarir lilnashr waltawziei) .